Ως εγκεφαλικό επεισόδιο ορίζεται η νέκρωση εγκεφαλικών κυττάρων από αγγειακή αιτία, δηλαδή είτε από διακοπή της παροχής αίματος στην πάσχουσα περιοχή (ισχαιμικό ΑΕΕ), είτε από αιμορραγία ως συνέπεια ρήξης ενός αγγείου (αιμορραγικό ΑΕΕ). Η νέκρωση των εγκεφαλικών κυττάρων είναι συνέπεια της έλλειψης οξυγόνου και η βαρύτητα εξαρτάται από την έκταση της βλάβης και το χρόνο που διαρκεί η ελαττωμένη αιματική ροή.
Τα συμπτώματα του ΑΕΕ είναι η εμφάνιση διαταραχής σε κάποια εγκεφαλική λειτουργία, δηλαδή μπορεί να εμφανιστούν δυσλειτουργίες από την κίνηση, την αισθητικότητα, τις αισθήσεις, την ομιλία, τις ανώτερες εγκεφαλικές λειτουργίες (σκέψη, κρίση, μνήμη). Το αίμα παρέχει το οξυγόνο και τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά στον εγκέφαλο που αιματώνεται από τις δύο έσω καρωτίδες και τις δύο σπονδυλικές αρτηρίες . Το σύστημα αυτών των αρτηριών μέσω μικροτέρων κλάδων του,. με μεταξύ τους, αναστομώσεις αιματώνει την συγκεκριμένη περιοχή του εγκεφάλου και η δυσλειτουργία της είναι αποτέλσμα της ανεπαρκούς αιμάτωσης.
Η βαρύτητα του ΑΕΕ κυμαίνετα από ελαφρύ ή πολύ σοβαρό και απειλητικό για τη ζωή του πάσχοντος και τα αποτελέσματά μπορεί να είναι προσωρινά ή μόνιμα. Η οξεία εγκατάσταση ενός ΑΕΕ, βοηθάει στη διαφορική διάγνωση από άλλες νευρολογικές παθήσεις. Μια ιδιαίτερη κατηγορία του ΑΕΕ είναι το παροδικό ισχαιμικό επεισόδιο που τα συμπτώματα του διαρκούν λιγότερο από 24 ώρες, αλλά συνήθως για λίγα λεπτά. Το παροδικό ισχαιμικό επεισόδιο έχει ακριβώς την ίδια ακριβώς αιτιολογία και τα ίδια συμπτώματα με το επίσημο ΑΕΕ αλλά τα συμπτώματατου, παρέρχονται. Παρ’ όλα αυτά όμως ένα παροδικό ισχαιμικό επεισόδιο είναι ένα σοβαρό προειδοποιητικό σημείο ενός μελλοντικού σοβαρού επεισοδίου και σοβαρή ένδειξη ότι η αιμάτωση του εγκεφάλου στην συγκεκριμένη περιοχή των συμπτωμάτων είναι διαταραγμένη, δηλαδή πρόκειται για ένα 'μικρό εγκεφαλικό' και τον ασθενή τον χαρακτηρίζει ως άτομο υψηλού κινδύνου για σοβαρότερο ΑΕΕ στο μέλλον.
Το ΑΕΕ μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία, αλλά οι μεγαλύτερες ηλικίες έχουν σαφώς περισσότερες πιθανότητες νόσησης. Τα 2/3 των ΑΕΕ συμβαίνουν σε άτομα άνω των 65 ετών, και ο κίνδυνος εμφάνισης ενός ΑΕΕ διπλασιάζεται για κάθε 10 έτη μετά τα 55 χρόνια. Τα ΑΕΕ είναι η 3η αιτία θνησιμότητας παγκοσμίως μετά τη στεφανιαία νόσο και τον καρκίνο που γίνεται δεύτερη για τις ηλικίες τις μεγαλύτερες των 65 χρόνων. 15 εκατομμύρια άνθρωποι παθαίνουν ΑΕΕ κάθε χρόνο και μόνο 1 στους 4 αναρρώνει πλήρως.
Στους πρώτους 3 μήνες μετά την επέλευση. του ΑΕΕ, η θνησιμότητα είναι 25% και για τις μεγαλύτερες ηλικίες των 85 χρόνων φτάνει το 40%. Από αυτούς που θα επιζήσουν, το 25%-50% θα έχει αναπηρίες ή θα είναι εξαρτημένο από άλλη αγωγή, το 50% θα είναι ανίκανο να περπατήσει καθώς και ένα 50% θα εμφανίζει αφασικές διαταραχές.
Υπάρχουν συγκεκριμένοι προδιαθετικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην πρόκληση ενός ΑΕΕ, ισχαιμικού και αιμορραγικού και διακρίνονται σε συγγενείς και επίκτητους.
Συγγενείς παράγοντες είναι κυρίως οι αγγειακές δυσπλασίες (ανευρύσματα, αρτηριοφλεφώδεις δυσπλασίες), με τον κίνδυνο ρήξης αιμορραγίας και εγκατάστασης αιμορραγικού ΑΕΕ, οι συγγενείς καρδιοπάθειες και κάποιες νόσοι του μεταβολισμού και του αίματος (π.χ. δρεπανοκυτταρική αναιμία).
Επίκτητοι παράγοντες είναι η αρτηριακή υπέρταση, οι καρδιακές αρρυθμίες, οι καρδιακές βαλβιδοπάθειες, οι καρδιακές βαλβιδοπάθειες, η υπερλιπιδαιμία, η αθηροσκλήρωση, διαταραχές της πήξης του αίματος, τα νοσήματα του κολλαγόνου, οι ενδοκαρδίτιδες όπως και οι λεγόμενες «νοσηρές συνήθειες», όπως κάπνισμα, αλκοόλ, έλλειψη άσκησης, κακή διατροφή και άγχος.
Η διακοπή της αιματικής παροχής μπορεί να οφείλεται στον σχηματισμό ενός θρόμβου που δημιουργείται είτε στην καρδιά και στην συνέχεια προωθείται προς κάποιο εγκεφαλικό αγγείο (εμβολικό ΑΕΕ) και κάτι τέτοιο, είναι συνήθως ηκολπική μαρμαρυγή, είτε ο θρόμβος σχηματίζεται στο ίδιο το αγγείο ή σε κάποιο γειτονικό αγγείο (θρόμβωση) όπως συμβαίνει και στα στεφανιαία αγγεία της καρδιάς και στο οξύ έμφραγμα μυοκαρδίου. Ο θρόμβος σχηματίζεται συνήθως πάνω στις αθηρωσκληρωτικές πλάκες του αγγείου.
Η κλινική εικόνα του ΑΕΕ εξαρτάται από την περιοχή του εγκεφάλου που έχει προσβληθεί και από την έκταση της βλάβης. Το αιμορραγικό ΑΕΕ συνήθως είναι βαρύτερο γιατί ο «όγκος» της αιμορραγίας καταλαμβάνει χώρο μέσα στο κρανίο πιέζοντας τον εγκέφαλο. Αυτή η πίεση μπορεί να βλάψει σοβαρά τον εγκέφαλο μέχρι και του θανάτου, με πίεση επί του εγκεφαλικού στελέχους, αν όμως ο όγκος της αιμορραγίας είναι μικρός χωρίς σημαντικά πιεστικά φαινόμενα τότε η πρόγνωση είναι σχετικά καλή.
Η βαρύτητα του ισχαιμικού ΑΕΕ εξαρτάται από αποφρασσόμενο αγγείο. Η απόφραξη της καρωτίδας ή κάποιου επιμέρους κλάδου της προκαλεί διαταραχές κινητικότητας (ημιπληγία) της αισθητικότητας (ημιαναισθησία), ημιανοψία ή αφασία. Η απόφραξη του οπίσθιου σπονδυλοβασικού συστήματος μπορεί να προκαλέσει άμεσα βαριά εικόνα με την προσβολή των κυττάρων του εγκεφαλικού στελέχους (αναπνοή, κυκλοφορία) και ανάλογες διαταραχές της κινητικότητας , της αισθητικότητας και των κρανιακών νεύρων.
Ο ασθενής περιγράφει πληθώρα συμπτωμάτων παροδικού ή μόνιμου χαρακτήρα που εμφανίστηκαν ξαφνικά και μπορεί να είναι η παράλυση, το «μούδιασμα» μιας πλευράς του σώματος, η πτώση της γωνίας του στόματος, συγκεκριμένες διαταραχές της όρασης, δυσαρθρία, ή δυσκολία στην κατανόηση τοι προφορικού ή γραπτού λόγου και η δυσκαταποσία.
Η διάγνωση του ΑΕΕ βασίζεται στην κλινική εικόνα, στην νευρολογική εξέταση, και το ιστορικό απ΄ όπου προκύπτει η οξεία εγκατάσταση του φαινομένου.
Η αξονική τομογραφία εγκεφάλου που γίνεται το ταχύτερο μετά την εγκατάσταση του ΑΕΕ αποσκοπεί στον αποκλεισμό του αιμορραγικού ΑΕΕ στην βεβαιότητα ότι. είναι ισχαιμικό επεισόδιο.
Την ισχαιμική βλάβη δεν την απεικονίζει άμεσα η αξονική όπως την απεικονίζει η μαγνητική τομογραφία. Ο πλήρης παρακλινικός έλεγχος (αιματολογικές εξετάσεις, υπερηχογράφημα καρδιάς και καρωτίδων) αποσκοπεί στην αποκάλυψη των παραγόντων κινδύνου που είναι οι αιτίες του ΑΕΕ.
Για το ισχαιμικό ΑΕΕ, η ιδιαιτέρα αποτελεσματική θεραπεία που έχει εφαρμοστεί τα τελευταία χρόνια είναι η θρομβόλυση. Η θρομβόλυση πρέπει να χορηγηθεί στην οξεία φάση του ΑΕΕ, δηλαδή στις 3 πρώτες ώρες από την ύπαρξη των συμπτωμάτων. Αυτό προυποθέτει ταχεία διακομιδή του ασθενούς σε ειδική μονάδα εγκεφαλικού επεισοδίου και την άμεση λήψη του ιστορικού από τον συνοδό του ασθενούς.
Το χορηγούμενο ενδοφλέβιο φάρμακο είναι ο ενεργοποιητής του ιστικού πλασμινογόνου (tissue plasminogen activator, t-pa) με συνεχή παρακολούθηση της καρδιακής και αναπνευστικής λειτουργίας του ασθενούς.
Η πιο σημαντική επιπλοκή είναι η ενδοεγκεφαλική αιμορραγία αλλά αυτός ο κίνδυνος είναι μικρός σε σχέση με το σημαντικότερο προσδοκόμενο αποτέλεσμα. Εκτός της θρομβόλυσης άλλη θεραπευτική παρέμβαση δεν υπάρχει πέραν της πρόληψης. Σε ορισμένες περιπτώσεις εκτεταμένου ΑΕΕ υπάρχει εκτεταμένο εγκεφαλικό οίδημα που δημιουργεί επιπλέον πίεση, επί των υγιών εγκεφαλικών κυττάρων και μπορεί να χρειαστεί χειρουργική αποσυμφοριτική κρανιοτομή.
Για το αιμορραγικό ΑΕΕ ανάλογα με την έκταση και την ανατομική θέση της αιμορραγίας υπάρχει η ένδειξη για θεραπευτική χειρουργική αφαίρεση του αιματώματος. Ο στόχος είναι να περιοριστεί η πίεση του αιματώματος στους γειτονικούς υγιείς ακόμα, εγκεφαλικούς ιστούς που θα τους νεκρώσει στη συνέχεια. Πρέπει να ερευνηθεί το ενδεχόμενο να υποκρύπτεται ανεύρυσμα ή αγγειακή δυσπλασία με αγγειογραφία και αν διαπιστωθεί βλάβη, επιλέγεται αν είναι δυνατόν ο εμβολισμός ή γενικότερα ο επεμβατικός τρόπος.
Η πρόληψη του ΑΕΕ είναι ουσιαστικά η αντιμετώπιση των παραγόντων του κινδύνου. Η υπέρταση, οι καρδιοπαθείες (κολπική μαρμαρυγή, έμφραγμα), ο διαβήτης, το κάπνισμα, η παχυσαρκία, η καθιστική ζωή, η κακή διατροφή, η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ) αυξάνουν τις πιθανότητες ενός ΑΕΕ.
Η βελτίωση των διατροφικών συνθηκών και του τρόπου ζωής σας, η λήψη των κατάλληλων φαρμάκων στις καρδιοπάθειες, στην υπέρταση και τον διαβήτη μπορούν να προστατέψουν από τα ΑΕΕ.
Στην πρόληψη των ΑΕΕ σημαντικότερος παράγοντας είναι η ορθή θεραπεία της αρτηριακής υπέρτασης. Είναι ο ισχυρότερος ανεξάρτητος παράγοντας τόσο των ισχαιμικών όσο και των αιμορραγικών ΑΕΕ.
Ο συχνότερος και σημαντικότερος κίνδυνος για τις καρδιοπάθειες είναι η κολπική μαρμαρυγή που δημιουργεί θρόμβους εντός των καρδιακών κοιλοτήτων που αποσπώνται και θρομβώνουν εγκεφαλικά αγγεία. Η πρόληψη του ΑΕΕ, για αυτό τον λόγο γίνεται με την χορήγηση αυξημένης αντιαιμοπεταλικής αγωγής.
Η ασυμπτωματική στένωση έσω καρωτίδας (<50%) χωρίς συμπτώματα υπάρχει στο 5-9% στα άτομα άνω των 65 χρ. Αυτά τα άτομα έχουν κίνδυνο να πάθουν ΑΕΕ με συχνότητα 1-2% κάθε χρόνο. Για στένωση μεγαλύτερη του 60% συνιστάται αποκατάσταση του αυλού του αγγείου με αγγειοπλαστική.
Για την υπερλιδαιμία και τον σακχαρώδη διαβήτη, η πρόληψη αφορά την ρύθμιση της διατροφής και την χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής, την διακοπή του καπνίσματος, του αλκοόλ, την σωματική άσκηση και γενικά την αναθεώρηση του τρόπου ζωής.
Η πρόληψη του ΑΕΕ διακρίνεται στην πρωτογενή (όταν ο ασθενής έχει δεν έχει πάθει ακόμα ΑΕΕ) και την δευτερογενή (όταν ο ασθενής έχει πάθει ένα ΑΕΕ για να μην πάθει κι άλλο) που απαιτεί σειρά πρόσθετων μέτρων που κυρίως σχετίζονται με τη νοσηλεία του. Εκτός από τον έλεγχο όλων των παραγόντων κινδύνου πρέπει ο ασθενής να προστατευτεί από λοιμώξεις, θρομβώσεις και θρομβοεμβολικά επεισόδια λόγω της κατάκλισης , να ληφθεί η πρόνοια της αναπνευστικής φυσιοθεραπείας και να γίνει η ταχύτερη δυνατή κινητοποίηση του. Αυτή. η δευτερογενής πρόληψη γίνεται σε ειδικά κέντρα αποθεραπείας-αποκατάστασης των νευρολογικών νοσημάτων.