Η κεφαλαλγία, ο πονοκέφαλος είναι από τις πιο συχνές αιτίες που ζητάμε ιατρική βοήθεια, καταναλώνοντας για αυτή, τεράστιες ποσότητες αναλγητικών και αντιφλεγμονόδων φαρμάκων και είναι η συχνότερη αιτία απουσίας από την εργασία ή το σχολείο. Όλοι οι άνθρωποι έχουν την εμπειρία του πονοκεφάλου, τουλάχιστον, περιστασιακά σε όλη τη ζωή τους. Σε άλλες περιπτώσεις ο πάσχων εμφανίζεται αρκετά ανήσυχος και φοβισμένος για κάτι «κακό . που συμβαίνει μέσα στο κεφάλι του που δυνητικά απειλεί τη ζωή του».

Ο ιατρός από το ιστορικό, την κλινική εξέταση και κάποια πιθανώς  παρακλινική εξέταση πρέπει να διακρίνει, αν χρήζει άμεσης αντιμετώπισης ήπρόκειται για μία πρωτοπαθή κεφαλαλγία. Οι ιδιαίτερα επώδυνες καταστάσεις κεφαλαλγίας είναι ένα αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, ένα ανεύρυσμα εγκεφαλικού αγγείου, η μηνιγγίτιδα, η εγκεφαλίτιδα, οι εγκεφαλικοί όγκοι, οι παραρρινοκολπίτιδες, το οξύ γλαύκωμα, μετατραυματικές κεφαλαλγίες, κροταφική αρτηρίτιδα κ.α.

Ιδιαίτερη αιτία πρόκλησης κεφαλαλγίας είναι η κατάχρηση αναλγητικών φαρμάκων (σύνδρομο κατάχρησης αναλγητικών),  με καθημερινή εμφάνιση κεφαλαλγίας, προοδευτικά ανθεκτικότερη στα αναλγητικά, με συνέπεια την εξάρτηση από αυτά. Η αντιμέτωπιση περιλαμβάνει την πλήρη απαγόρευση των αναλγητικών, της παρακεταμόλης και των συνδιαστικών σκευασμάτων που περιέχουν κωδεϊνη ή καφεϊνη. Γενικά τα απλά αναλγητικά δεν πρέπει να λαμβάνονται για περισσότερες από 15 ημέρες/μήνα.

Ενδείξεις υψηλού κινδύνου αποτελούν η αιφνίδια εισβολή πρωτοεμφανιζόμενου πόνου, ειδικά αν προκαλεί αφύπνιση και το άτομο είναι μεγαλύτερο από 50χρ. Επίσης, ο πυρετός, η φαρυγγίτις ή η πνευμονία πριν την έναρξης της κεφαλαλγίας, η αυχενική δυσκαμψία, η ευερεθιστότητα στα παιδιά ή στους υπερήλικες, η ναυτία, οι συνεχείς έμετοι, η δυσαρθρία, η φωτοφοβία, και οποιοδήποτε νευρολογικό σημείο αποκαλύπτεται στην κλινική εξέταση. Επίσης ανησυχητικά συμπτώματα είναι οι διαταραχές της μνήμης, η έλευση της κεφαλαλγίας σε ειδικές συνθήκες όπως άσκηση, sex, βήχα, ψυχικό stress. Αυτά είναι τα χαρακτηριστικά που απαντώνται στις δευτερογενείς κεφαλαλγίες καθιστούν αναγκαία την διερεύνηση της αιτίας τους.

Υπάρχουν τρεις κατηγορίες πρωτοπαθών κεφαλαλγιών, αν και συχνά, τα χαρακτηριστικά τους είναι δυσδιάκριτα και γι’ αυτό έχουν θεσπιστεί κριτήρια για την διάγνωση τους και την θεραπεία τους. Έτσι είναι: η κεφαλαλγία τύπου τάσεως, η ημικρανία και η αθροιστική κεφαλαλγία.

Είναι η κεφαλαλγία ήπιας εώς μέτριας έντασης, διάχυτου χαρακτήρα, με διάρκεια από μερικές ώρες μέχρι μερικές ημέρες. Η εμφάνιση σε συχνότητα 1-2 επεισοδίων κεφαλαλγίας τύπου τάσεως, το μήνα, δεν αποτελεί ανησυχητικό σημείο , ιδίως αν συμβαίνουν σε ημέρες αυξημένου άγχους. Σε κάποιες περιόδους της ζωής μπορεί να πυκνώσουν περισσότερο, με βασικότερο εκλυστικό παράγοντα το άγχος που θεωρείται ότι προκαλεί σύσπαση (τάση) των μυών που βρίσκονται κάτω από το τριχωτό της κεφαλής, του αυχένα και του ώμου, αν και μπορεί η αιτία να μην είναι τόσο προφανής. Ο πόνος περιγράφεται ως αμβλύς και επιμένων στον αυχένα, λαιμό, μέτωπο, δέρμα κρανίου ως αίσθημα βάρους, πιεστικό (σαν στενό κράνος ή μέγγενη).  Δεν επιβαρύνεται από την μυϊκή άσκηση και επιτρέπει στον ασθενή να εκτελεί τις καθημερινές εργασίες του. Προσβάλλει εξίσου άνδρες και γυναίκες.

Η ημικρανία δεν είναι απλός πονοκέφαλος. Είναι μία συχνή νευρολογική νόσος που επηρεάζει την ποιότητα ζωής του πάσχοντος, την επαγγελματική του ζωή, την οικονομική του κατάσταση και σε σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να φτάσει σε πραγματική αναπηρία. Πρόκειτα για έντονο άλγος, συνήθως στο μισό της κεφαλής, με διάρκεια από λεπτά μέχρι λίγες ώρες. Η συχνότητα διαφέρει μεταξύ των πασχόντων και ποικίλει από ένα επεισόδιο τον χρόνο μέχρι κάθε ημέρα. Μπορεί να προϋπάρχει για ώρες πριν την κρίση, ευερεθιστότητα, γενικευμένη ατονία, υπνηλία ή ζάλη και ναυτία ή τάση για εμετό, φωτοφοβία. Περιγράφεται ως σφύζων πόνος και μπορεί να προηγούνται (αύρα) οπτικές διαταραχές (φώτα, λάμψεις) ή σπανιότερα αιμωδία. ή παράλυση στην μία πλευρά (ημικρανιακή ημιπληγία) που είναι παροδικά. Για τον ακριβή παθοφυσιολογικό μηχανισμό της πρόκλησης  της ημικρανίας και της αύρας υπάρχουν διάφορες θεωρίες. Οι γυναίκες πάσχουν σε 3πλάσιο ποσοστό από τους άνδρες και το πρώτο επεισόδιο εμφανίζεται στην εφηβεία και σπανίως μετά τα 40 χρόνια.

Είναι η σπανιότερη από τις πρωτοπαθείς κεφαλαλγίες και ο πόνος της είναι εξοντωτικός. Συχόντερη στους άνδρες απ’ ότι στις γυναίκες, με συνήθως, 1-4 επεισόδια σοβαρού  μονόπλευρου πόνου, κάθε ημέρα που συνήθως διαρκεί λιγότερο από 3 ώρες και συνοδεία αυτόνομων συμπτωμάτων όπως δακρύρροια και ρινική καταρροή (σύστοιχα) ή και βλεφαρόπτωση, ερυθρότητα στο μάτι. Ο πόνος εμφανίζεται κατά περιόδους με ωρολογιακή σταθερότητα καθώς μπορεί να εμφανίζεται την ίδια ώρα, κάθε ημέρα, για μερικές βδομάδες (αθροιστικά) και έχει εποχιακή κατανομή,  σχετίζεται με τις καιρικές αλλαγές, και είναι σταθερός ως προς την εντόπιση γύρω και μέσα σε ένα μάτι.

Ο κύριος εκλυτικός παράγοντας είναι το stress ή η έλλειψη του (κεφαλαλγίες του Σαββατοκύριακου ή των πρώτων ημερών στις διακοπές). Οι γυναικείες ορμόνες είναι σημαντικός εκλυτικός παράγοντας για τις κρίσεις ημικρανίας. Χαρακτηριστικά στις γυναίκες, οι κεφαλαλγίες εμφανίζονται ή γίνονται χειρότερες πριν ή κατά την διάρκεια της έμμηνης ρύσης και συνήθως αλλάζουν χαρακτηριστικά στην εμμηνόπαυση λόγω της πτώσης των οιστρογόνων.

Προδιαθετικοί παράγοντες για την ημικρανία είναι ορισμένες τροφές όπως τα τυριά, η σοκολάτα, οι ξηροί καρποί, το αλκοόλ, τα προσθετικά των τροφών και τα βελτιωτικά της γεύσης. Επίσης, ορισμένες καθημερινές συνήθεις δραστηριότητες μπορεί να δράσουν ως εκλυτικοί παράγοντες κεφαλγίας όπως η φυσική δραστηριότητα, η σεξουαλική δραστηριότητα, οι αλλαγές της ώρας, τα πολύωρα ταξίδια, το κάπνισμα, οι διαταραχές της όρασης, η κακή εφαρμογή  των διορθωτικών γυαλιών, η αλλαγή στην ώρα ύπνου και φαγητού, τα δυνατά φώτα, οι δυνατοί ήχοι, τα έντονα αρώματα ή ο μολυσμένος αέρας.

Η αρτηριακή υπέρταση αντίθετα με αυτά που πιστεύονται συνήθως δεν προκαλεί κεφαλαλγία, παρά μόνο αν, έχει ινιακή εντόπιση, εκσεσημασμένη και κακοήθης και οδηγεί σε επεισόδιο υπερτασικής εγκεφαλοπάθειας.

Στις πρωτοπαθείς κεφαλαλγίες, η θεραπευτική αντιμετώπιση διακρίνεται στην αντιμετώπιση της κρίσης, του επεισοδίου της κεφαλαλγίας και στην προφυλακτική αγωγή που χορηγείται καθημερινά. Η προφυλακτική αγωγή χορηγείται ανάλογα με την συχνότητα και τη βαρύτητα των επεισοδίων. Έτσι είναι βασικής σημασίας και γίνεται η σχετική σύσταση στον πάσχοντα να τηρεί ημερολόγιο των κρίσεων με περιγραφή των χαρακτηριστικών.

Κεφαλαλγία τύπου τάσεως
Στις κρίσεις χορηγείται απλά αναλγητικά δισκία (παρακεταμόλη ή αντιφλεγμονώδη) με προσοσχή στην δόση και στην συχνότητα λήψης. Συντηρητικά βοηθούν οι τοπικές μαλάξεις, τα ζεστά (ή τα κρύα) επιθέματα, οι τεχνικές χαλάρωσεις, κρύα ή ζεστά ντουζ. Αν αποφασιστεί προφυλακτική αγωγή χορηγείται αντικαταθλιπτικό (αμιτριπτυλίνη) σε μικρές δόσεις. Συστήνεται  επαρκής ύπνος και ήπια σωματική άσκηση που δρουν αποτρεπτικά.

Ημικρανία
Στην οξεία φάση η θεραπεία περιλαμβάνει την παραμονή σε ήσυχο και σκοτεινό χώρο, με λήψη παρακεταμόλης, μόνη της (ή σε συνδυασμό με καφεϊνη), σαλικυλικών (σε συνδυασμό με αντιεμετικά, (μετοκλοπραμίδη), παραγωγών της εργοταμίνης ή άλλων μη στερεοειδών αντιφλεγμονόδων, οποιοειδών και προληπτικά των τριπτανών. Οι τριπτάνες είναι ειδικά αντιημικρανικά φάρμακακαι είναι ειδιαίτερα αποτελεσματικά (αποτρέπουν την κρίση) αν ληφθούν κατά την ώρα που προηγείται της κρίσης. Τα σαλικυλικά και τα αντιφλεγμονώδη δεν πρέπει να συνδιάζονται ή να λαμβάνονται διαδοχικά λόγω του κινδύνου της γαστρορραγίας.
Οι τριπτάνες αντενδεικνύονται σε ιστορικό στεφανιαίας νόσου, αγγειακού εγγεφαλικού επεισοδίου, αγγειοπάθειες, σε ημιπληγική ημικρανία, σε ημικρανία της βασικής αρτηρίας.

Προληπτική αγωγή συστήνεται σε σοβαρές κρίσεις ημικρανίας που παραβλάπτουν  την καθημερινή λειτουργικότητα, για περισσότερες από 1-2 ημέρες, την εβδομάδα ,και συνίσταται η προπρανολόλη (Inderal) με προσοχή στην βραδυκαρδία που μπορεί να προκαλέσει. Εναλλακτικά , χρησιμοποιούνται οι ανταγωνιστές των διαύλων. ασβεστίου, τα αντιεπιληπτικά και τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα.