Η Νόσος Alzheimer (ΝΑ) είναι μία πρωτοπαθής νευροεκφυλιστική πάθηση, η πιο κοινή μορφή άνοιας, προσβάλλει συνήθως άτομα μεγαλύτερα των 65 ετών (όψιμη μορφή) και σπανίως ως πρώιμη μορφή, μικρότερες ηλικίες.

Τα πρώτα συμπτώματα συχνά παραγνωρίζονται, αποδίδονται σε οτιδήποτε άλλο και κάνουν δύσκολη την διάγνωση της νόσου. Στα αρχικά σταδία το πιο αναγνωρίσιμο σύμπτωμα είναι οι διαταραχές της μνήμης που  αφορούν κυρίως την μνήμη των πρόσφατων γεγονότων. Αυτό εμφανίζεται ως δυσκολία ανάκλησης κάποιου ραντεβού, νέων ονομάτων, νέων διαδρομών σε άγνωστες μέχρι τώρα περιοχές όπως και στην δυσκολία λήψης πληροφοριών, π.χ.  από το δελτίο ειδήσεων της τηλεόρασης. Τα όρια εξέλιξης της νόσου είναι συνήθως 7 με 10 χρόνια, αν και ο ρυθμός της επιδείνωσης διαφέρει σημαντικά μεταξύ των πασχόντων. Η εξέλιξη της νόσου παρουσιάζει γενικότερες και σοβαρότερες γνωστικές διαταραχές όπως σύγχυση, επιθετικότητα, οξυθυμία, άρση των αναστολών, καταθλιπτική ή και μανιακή διάθεση, περιορισμό της ομιλίας, διαταραχές και της μακροπρόθεσμης μνήμης, με αδυναμία λήψης σημαντικών για τη ζωή αποφάσεων ή γενικότερου προγραμματισμού της ζωής μαζί με γενικευμένη κοινωνική απόσυρση. Σύν το χρόνο, οι σημαντικές λειτουργίες εκπίπτουν, εμφανιζόνται δυσκολίες στην στοιχειώδη συντήρηση των πασχόντων, (αδυναμία σίτισης, διατήρησης υγιεινής) και συνέπως η πρόγνωση γίνεται εξαιρετικά δυσμενής.

Η διαγνώση βασίζεται στις νοητικές αξιολογήσεις και στις γνωστικές δοκιμασίες που συνοδεύονται από παρακλινικό έλεγχο με αιματολογικές εξετάσεις και απεικονίσεις του εγκεφάλου, με σκοπό να αποκλειστεί κάποια διαφορετική μορφή άνοιας, που πιθανότερα είναι θεραπεύσιμη ή καλύτερα διαχειρίσιμη.

Η συνεχής νοητική εγρήγορση, η διαρκής διανοητική ενασχόληση, η ήπια σωματική άσκηση και μια ισορροπημένη διατροφή συστήνονται ως πιθανοί τρόποι πρόληψης. Λόγω του ότι η ΝΑ είναι εξελισσόμενη, ως εκφυλιστική πάθηση και δεν υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία, η διαχείριση των ασθενών από το οικείο περιβάλλον, είναι πολύ σημαντική. Συνήθως, αναλαμβάνει το έργο αυτό ο ή η σύζυγος ή κάποιος στενός συγγενής γνωρίζοντας ή ποιο σωστά μαθαίνοντας, στην πορεία ότι το έργο αυτό έχει και μία εξαιρετικά δαπανηρή διάσταση.

ΜΟΡΦΕΣ ΑΝΟΙΑΣ
Νόσος Αlzheimer 50-70%
Αγγειακού τύπου άνοια 15-20%
Άνοια με σωμάτια Lewy 15-20%
Μετωποκροταφική άνοια  15-20%
Μικτή άνοια 20%

ΔΕΥΤΕΡΟΠΑΘΗΣ ΑΝΟΙΑ
Στα πλαίσια κάποιας άλλης πάθησης όπως νόσος Parkinson, κατάχρηση αλκοόλ, νόσος Jacob-Creuitzfeldt, νόσο Ηuntington, AIDS, και διάφορες μεταβολικές παθήσεις.

 Πρόκειται για νόσο της προχωρημένης ηλικίας. Η συχνότητα εμφάνισης αυξάνει με την πρόοδο της ηλικίας, έτσι που για κάθε 5 χρόνια, μετά την ηλικία των 65, ο κίνδυνος εμφάνισης διπλασιάζεται. Έτσι  στις ΗΠΑ υπολογίστηκαν 1,6 περιστατικά/1000 άτομα της ομάδας 65-74 χρονών  που έγινε 19/1000 άτομα της ομάδας 75-84 χρονών και 42/1000 άτομα της ομάδας  >84 χρονών. Η Π.Ο.Υ. υπολόγισε ότι:
2005 → το 0,379 των ανθρώπων σε όλο κόσμο είχε άνοια
2015 → το 0,441 των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο έχει άνοια
2030 → το 0,556 των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο θα έχει άνοια

Γενικά η ΝΑ αυξάνει ραγδαία πάνω από τα 65 χρόνια έτσι που πάσχει το:
3%, στην ομάδα 65-74
20%, στην ομάδα 75-84
50%, στην ομάδα από >85

Αυτή είναι η πιο συχνή ερώτηση για την ΝΑ. Η Ν.Α. εμφανίζεται με διαφορετικές μορφές: την συχνή (95%) σποραδική μορφή με έναρξη μετα τα 65 χρόνια και την σπάνια (5%) οικογενή μορφή με πρώιμη έναρξη (κάτω των 65 χρονών).

Η αιτιολογία της σποραδικής νόσου αποδίδεται σε περιβαλλοντικούς και γενετικούς παράγοντες κινδύνους, γνωστούς ή και άγνωστους ακόμα που μπορούν να επηρεάσουν την έναρξη (ηλικία εμφάνισης). Έτσι αν ένας γονέας ή αδερφός είχε σποραδική  νόσο, η πιθανότητα της νόσησης διπλασιάζεται.

Οι κληρονομικοί παράγοντες που αυξάνουν  τον κίνδυνο νόσησης από την σποραδική νόσο είναι κατά βάση άγνωστοι αλλά και κάποιες μελέτες αναφέρουν ότι ένα αλληλόμορφο του γονιδίου της απόλιποπρωτείνης Ε (Αρο Ε), μιας πρωτείνης που μετέχει στον μεταβολισμό των λιπιδίων, σχετίζεται με αυξανόμενο κίνδυνο. Αναφέρονται επίσης και άλλοι περιβαλλοντολογικοί παράγοντες.

 Η ΝΑ είναι μια νευροεκφυλιστική νόσος που προκαλείται από την συσσώρευση παθολογικών πρωτεϊνών εντός ή εκτός των νευρικών κυττάρων, με συνέπεια τη διακοπή των νευρωνικών κυκλωμάτων και την απώλεια (θάνατο) των νευρωνων.  Η πρωτείνη της συσσωρεύετε εκτός των νευρικών κυττάρων είναι  το αμυλοειδές-Β και η πρωτείνη που συσσωρεύεται εντός των νευρικών κυττάρων είναι η πρωτείνη Τau. Το αμυλοειδές συσσωρεύεται σε μεγαλύτερους σχηματισμούς, γνωστούς ως αμυλοειδικές πλάκες που είναι άκρως τοξικές για τα νευρικά κύτταρα.

Η πρωτείνη Τau εμφανίζεται σε παθολογικές ποσότητες μέσα στα νευρικά κύτταρα και σχηματίζει τα νευροϊνιδιακά συμπλέγματα που σχηματίζονται αργά μέσα στο κύτταρο προκαλώντας και τον θάνατο του. Τα νευροϊνιδιακά συμπλέγματα και οι αμυλοειδές πλάκες συνυπάρχουν μόνο μέσα στην ΝΑ και η εμφάνιση τους, σηματοδοτεί την έναρξη των συμπτωμάτων.

Η ιδανική θεραπεία στην ΝΑ θα ήταν αυτή που θα σταματούσε την συσσώρευση των παθολογικών πρωτεινών (αμυλοειδής πλάκες, νευροϊνιδιακά συμπλέγματα) από το εγκεφαλικό παρέγχυμα. Τέτοια θεραπεία μέχρι σήμερα ΔΕΝ υπάρχει.

Βασική φαρμακευτική κατηγορία που σήμερα χρησιμοποιείται στην ΝΑ είναι οι αναστολείς της ακετυλοχολινεστεράσης, που ΔΕΝ σταματούν την εξέλιξη νόσου αλλά προκαλούν ήπια (;) βελτίωση της νοητικής απόδοσης και επιβραδύνουν την πρόοδο της συμπτωματολογία. Τα φάρμακα αυτά αναστέλλουν τη δράση της ακετυλοχολινεστεράση. Η ακετυλοχολινεστεράση είναι το ένζυμο που διασπά την ακετυλοχολίνη, ένας νευροδιαβιβαστής που είναι απαραίτητος για την σωστή λειτουργία της μνήμης. Στη ΝΑ τα επίπεδα ακετυλοχολίνης είναι πολύ χαμηλά και με την χορήγηση του αναστολέα  της ακετυλοχολινεστεράση αυξάνεται σχετικά η ποσότητα της, στον εγκέφαλο. Έτσι περιορίζονται τα συμπτώματα, «επιβραδύνεται η κλινική – όχι η βιολογική εξέλιξη». Δηλαδή οι αναστολείς της ακετυλοχολινεστεράσης αυξάνουν σχετικά την ακετυλοχολίνη στα επιζώντα νευρικά κύτταρα κάνοντας  τουλάχιστον μία μικρή και μερική αναπλήρωσης της νευρωνικής απώλειας.

Αναστολείς της ακετυλοχολινεστεράσης είναι η δονεζεπίλη, η ριβαστιγνίνη και η γαλανθανμίνη. Χορηγούνται από τα πολύ αρχικά στάδια, από το στάδιο της ήπιας γνωστικής διαταραχής που είναι ένα ενδιάμεσο στάδιο μεταξύ του φυσιολογικού γήρατος και της ΝΑ. Από την ήπια γνωστική διαταραχή κάθε χρόνο ένα 15% περνά  στην ΝΑ και ίσως η έγκαιρη χορήγηση των αναστολέων καθυστερεί την έναρξη της νόσου.

Η ιδιοπαθής NP είναι η πιο γνωστή μορφή «παρκινσονισμού» δηλαδή του νευρολογικού συνδρόμου που χαρακτηρίζεται από την κλασική τριάδα:
α) τρόμος ηρεμίας (θέσεως)
β) βραδυκινησία και
γ) δυσκαμψία
Η τριάδα αυτή συμπληρώνεται από το 4ο χαρακτηριστικό την
δ) κατάθλιψη, και επιπλέον υπάρχει
ε) απώλεια διορθωτικών αντανακλαστικών
στ) κάμψη κορμού και
ζ) φαινόμενα «παγώματος»
Για την διάγνωση απαραίτητα στοιχεία είναι μόνο δύο από τα ανωτέρω, εκ των οποίων το ένα,  να είναι ο τρόμος  ή η βραδυκινησία.

ΙΔΙΟΠΑΘΗΣ ΠΑΡΚΙΝΣΟΝΣΙΜΟΣ
Σποραδική μορφή 85-90%
Γενετική διαγνωσμένη αιτιολογία 10-15%

ΔΕΥΤΕΡΟΠΑΘΗΣ ΠΑΡΚΙΝΣΟΝΙΣΜΟΣ
Φάρμακα (νευροληπτικά, αντιεμετικά)
Τοξικά αίτια
Αγγειακά αίτια (πολυεμφραγματική εγκεφαλοπάθεια Ν. Βinswanger).
Λοιμώδη αίτια (μετεγκεφαλιτιδικός, βραδέως δρόντες ιοί , AIDS)
Υδροκέφαλος φυσιολογικής πιέσεως

ΠΑΡΚΙΝΣΟΝΙΚΑ ΣΥΝΔΡΟΜΑ και με άλλες ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ
Parkinsonism plus syndromes
Προιούσα υπερπυρηνική παράληση
Ατροφία πολλαπλών συστημάτων
Φλοιοβασικογαγγλιακή εκφύλιση
Παρκινσονισμός και άνοια και πλάγια μυατροφική σκλήρυνση του Guam
Φλοιική (διάχυτη) νόσος σωματίων Lewis.

ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΑ ΕΚΦΥΛΙΣΤΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ
Νόσος Wilson
Νόσος Huntigton
Νόσος Machado-Joseph
Κληρονομική ανεπάρκεια σερουλοπλασμίνης κ.α.

α) Η ασύμμετρη κατανομή των συμπτωμάτων στο ένα ήμισυ του σώματος κατά την έναρξη
β) η παρουσία τρόμου ηρεμίας (απουσιάζει από την Parkinson-plus)
γ) η καλή απάντηση στην χορήγηση L-Dopa

Τα συμπτώματα αρχίζουν συνήθως χωρίς να γίνονται αντιληπτά από τον ασθένη και εξελίσσονται με προοδευτική επιδείνωση. Ο τρόμος ηρεμίας είναι το πρώτο αναγνωρίσιμο σύμπτωμα από τον ασθενή ή το περιβάλλον του. Σπανιότερα το εναρκτήριο σύμπτωμα είναι η βραδυκινησία, χωρίς τρόμο. Η βραδυκινησία περιλαμβάνει την καθυστέρηση στη γραφή και την σμίκρυνση του  γραφικού χαρακτήρα όπως και το ελαττωμένο εύρος της συνεργικής κίνησης του προσβεβλημένου χεριού κατά την βάδιση, τον περιορισμό του διασκελισμού του προσβεβλημένου κάτω άκρου, το ανέκφραστο προσωπείο και η ελαττωμένη ένταση ομιλίας. Ο τρόμος ηρεμίας αρχικά είναι διαλείπων και εμφανίζεται μόνο κατά την  συναισθηματική φόρτιση. Προοδευτικά, γίνεται πιο σταθερός και επιδεινώνεται σε συναισθηματική φόρτιση.

Η επιδείνωση της κλινικής εικόνας, ιδίως αν ο ασθενής αφεθήί χωρίς θεραπεία έχει ως συνέπεια τον περιορισμό της κινητικότητας του, με συχνές πτώσεις. Τα πρώιμα συμπτώματα (τρόμος, δυσκαμψία, βραδυκινησία) οφείλονται στην προοδευτική απώλεια ντοπαμίνης στην μελανοραβδωτή οδό και περιορίζεται με την χορήγηση L-Dopa ή αγωνιστών της ντοπαμίνης. Στην εξέλιξη της νόσου εμφανίζονται και τα συμπτώματα που δεν βελτιώνονται με την αγωγή, η απώλεια διορθωτικών αντανακλαστικών, η κάμψη του κορμού, τα φαινόμενα «παγώματος»,  και επιπλέον  η βραδυκινησία γίνεται ανθεκτική.

Κάποιοι ασθενείς εμφανίζουν και μη κινητικά συμπτώματα  όπως κατάθλιψη,  εύκολη κόπωση, διαταραχές ύπνου, δυσκοιλιότητα, διαταραχές του αυτόνομου νευρικού συστήματος (διαταραχές κύστεως, σεξουαλικές γαστρεντερικές) και αισθητηριακές διαταραχές,  (εντοπισμένο άλγος, αιμωδίες,  καυσαλγίες. στα πάσχοντα άκρα). Επίσης και  διαταραχές της συμπεριφοράς με μεταβολή της διάθεσης, απάθεια, έλλειψη ενδιαφέροντος, βραδύτητα σκέψης και νοητική έκπτωση που εξελίσσεται σε άνοια.

Συνήθως εμφανίζεται μετά τα 60 χρόνια, με ελαφρά υπεροχή στους άνδρες, πιθανώς λόγω της προστατευτικής δράσης των οιστρογόνων, στις γυναίκες. Σπανίως, μπορεί να εμφανιστεί  και σε ηλικίες κάτω των 40 ετών (νεανική μορφή).  Η γενική συχνότητα της νόσου  είναι στο 0,3% του γενικού πληθυσμού και στο 1% για τα άτομα άνω των 60 χρονών. ή η συχνότητα (επιπολασμός)  είναι από 65,6 - 320 ασθενείς/100.000 άτομα και  η ετήσια επίπτωση (νέα περιστατικά) είναι 4,9 - 26 ασθενείς/ 100.000 άτομα/έτος και άνω των 55 χρόνων ο επιπολασμός είναι 713–1500 ασθενείς/100.000 άτομα και η επίπτωση 186,8- 346/100.000 άτομα/έτος.

Οι εγκεφαλικές βλάβες στη νόσο Parkinson  εντοπίζονται στα βασικά γάγγλια  και ιδίως στη  μέλαινα ουσία. Το νευρωνικό μοντέλο των βασικών γαγγλίων  είναι εξαιρετικά περίπλοκο και βασίζεται στις ανατομικές συνδέσεις μεταξύ των διάφορων τμημάτων που το αποτελούν.

Η Νόσος Parkinson είναι η προοδευτική εκφύλιση ντοπαμινεγικών νευρώνων της μέλαινας ουσίας (συμπαγές τμήμα)  με την εμφάνιση κυτταροπλασματικών εγκλείστων (σωματία του Lewy) και την επακόλουθη μείωση των επιπέδων ντοπαμίνης.

Στο προσυμπτωματικό στάδιο της νόσου, τα σωμάτια του Lewy εμφανίζονται σε πολλές ευρύτερες περιοχές του ΚΝΣ (προμήκης, γέφυρα, καλύπτρα των εγκεφαλικών σκελών, οσφρητικό βολβό, ραχιαίο κινητικό πυρήνα του πνευμονογαστρικού) και στις βλάβες αυτές αποδίδονται οι διαταραχές στη διάθεση (κατάθλιψη), οι διαταραχές του ύπνου, η ανοσμία, η δυσκοιλιότητα. Στα συμπτωματικά στάδια προσβάλλεται, προοδευτικά, η  μέλαινα ουσία, άλλοι πυρήνες του εγκεφάλου και τότε εμφανίζονται τα κινητικά συμπτώματα.  Στα τελικά στάδια τα σωματία του Lewy επεκτείνονται και στον νεόφλοιο και αντιστοιχούν στον επηρεασμό των ανωτέρων εγκεφαλικών λειτουργιών (άνοια).